Vanaf de Graauwedijk rijd ik nieuwsgierig het Gronings kruisdorpje Overschild in. Ik ben er nog nooit geweest, maar heb er regelmatig interessante nieuwsberichten over gelezen. Zo schreef de NOS in 2018 dat het dorp gezien wordt als icoonproject voor dorps- en stadsvernieuwingen in de provincie Groningen. ’t Schild is een klein dorp met zo’n vijfhonderd inwoners en twee wegen (inderdaad, gelegen in een kruis). De afgelopen honderd jaar vormden deze twee wegen de dorpsplattegrond. Tot 2020, want toen verscheen er naast het kruis een aanbouwbuurtje met wisselwoningen in verband met de versterkingsopgave. Want ook in dit dorp moeten bijna alle woningen flink versterkt of gesloopt worden.
Het is grauw weer. En daarmee helaas minder geschikt voor het doel waarvoor ik in Overschild ben: foto’s maken van de prachtige plaatselijke neoclassicistische kerk. Ook dit gebouw zucht onder de aardbevingsschade en moet grondig versterkt worden. Ik leg dat proces vast voor de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed. In dit geval is de versterking een indrukwekkend staaltje ingenieurswerk, waarbij de botten en ingewanden van het hele gebouw worden vervangen en de kerk op nieuwe schokbestendige voeten wordt getild.
Het voelt dubbel om op dit soort monumentale plekken te komen. Het is mooi dat alles uit de kast wordt gehaald om deze juweeltjes te behouden, maar het contrast met de omgeving is vaak groot. Ook hier in Overschild. Zoekend naar de kerk (op zich niet lastig in een kruisdorp) schrok ik mij rot toen ik het dorp binnenreed. Handenvol aannemersbusjes, overal bouwwerkzaamheden, maar vooral een grootschalige sloop-nieuwbouw met woningen die niet zouden misstaan in de nieuwbouwwijk Almere-Oosterwold of in de woningcatalogus van een grote bouwer. Natuurlijk moeten de bewoners veilig en comfortabel wonen, maar veel van de huizen passen eerder in een nieuwbouwwijk. Is dit het icoonproject Overschild?
Tijdens het fotograferen van de kerk word ik een paar keer aangeklampt door omwonenden. De één barst in huilen uit vanwege ‘het stedenbouwkundige en architectonische geweld dat het dorp is aangedaan’. De ander, een jonge stoere vader met kinderwagen, geeft aan binnenkort weer terug naar Stad te willen verhuizen, want ‘het zijn allemaal prima huizen, maar het dorp heeft z’n karakter verloren. Ik voel me hier niet meer thuis in mijn nieuwbouwhuis’, zegt hij. De gesprekken grijpen me aan. Het gaat hier over het hebben van een thuisgevoel in een dorp.
Ik probeer ook te begrijpen wat er architectonisch en stedenbouwkundig gebeurt en duik in Google Streetview om terug in de tijd te kijken. Het contrast met het Overschild van jaren geleden is groot. Ik zie anno 2024 een grote diversiteit aan materialen in bijna alle mogelijke kleuren, woningmassa’s die een veelvoud zijn van de oorspronkelijk woningvolumes en een glimmende en kille uitstraling die doet denken aan artist impressions. Maar bovenal zie ik een uitgegumd Gronings karakter, zonder rode bakstenen en krimpen, zwarte pannendaken, rommelige hoekjes en kleine, mooie details rondom de venters.
In 2017 waarschuwden Noorderbreedte en Libau er al voor. Groningen moet Groningen blijven! Het Groningse moet de inspiratiebron zijn voor de herbouwers van Groningen. Maar helaas. Overschild is niet meer. Het enige dat nog rest is de plaatsnaam, de kerk en de o zo Graauwedijk.
Er zijn nog veel Groningse buurten en straten die versterkt moeten worden. Hopelijk werkt Overschild als voorbeeld voor die plekken om wél met passende oplossingen te komen. Laten we ervoor zorgen dat toekomstige bouwprojecten de ziel en het karakter van onze dorpen respecteren en behouden. Voor iedereen die daarbij betrokken is: ga eens in gesprek met de inwoners van Overschild en durf harde welstandseisen te stellen. En nee, dat hoeft écht geen vertraging op te leveren.
