Steendam. Een klein dorp van zo’n 170 inwoners, gelegen aan de oevers van het Schildmeer en gesitueerd tussen de dorpen Lakswerd, Tjuchem en kerndorp Siddeburen. Zo’n 6 kilometer verderop ligt het gehucht met de prachtige naam Schaapbulten. De omschrijving op Wikipedia over Steendam is weinig bekoorlijk: “Steendam is een enigszins verspreid wegdorp en kent weinig ruimtelijke samenhang. Een centrum ontbreekt. De meeste huizen dateren uit de 20e eeuw.” Een snelle blik op de topografische kaart van 1908 bevestigt dit beeld; de hoeveelheid bebouwing was rond het begin van de 20e eeuw op maar enkele handen te tellen. Een Rijksmonument is er volgens het register dan ook niet te vinden. Typisch Groningen gaat vaak over fysieke herbestemmingsopgaven van beeldbepalende en vaak traditionele panden. Maar wat is dan het karakteristieke van Steendam?
Initiatiefrijk
Een stukje voorbereiding via Google leert dat het dorp erg initiatiefrijk is en bruist van de burgerkracht. Het gros van de zoekresultaten gaat over het eigen aangelegde glasvezelnetwerk, grootse plannen voor een vernieuwd dorpshuis, een droom voor een mooie boulevard en de ambitie om in 2019 energieneutraal zijn. En dat voor een dorp met maar zo’n 170 inwoners. Interessante onderwerpen om te bespreken tijdens de wandeling met Christiaan Wiepkema; één van de drijvende krachten achter het vernieuwingsplan voor het dorpshuis.
Op een regenachtige ochtend in oktober stap ik in de auto op weg naar de afspraak. De weg naar Steendam is typisch Gronings. Een modderige Geerlandweg leidt langs een prominente gaswin-installatie die tussen de schapen en gewassen staat. Verderop volg ik de Damsterweg tot aan het dorpshuis, die de naam Podium Café ‘Peter en Leni’ draagt. Ondanks dat er weinig ruimtelijke samenhang volgens de auteurs van Wikipedia schijnt te zijn, vormt het dorpshuis wel een duidelijk middelpunt van dit wegdorp. Het terras staat gastvrij uitgestald. Helaas is het weer niet uitnodigend om er daadwerkelijk op plaats te nemen.
Op slot
In het dorpshuis volgt onze eerste kennismaking, met op de achtergrond de warme klanken van de wekelijkse muziekjamsessie. Christiaan heeft Henk Bos meegenomen. Henk is van een eerdere generatie Steendammer initiatiefnemers en was onder andere een van de drijvendende krachten achter de aanleg van het glasvezelnetwerk. Inmiddels is hij druk met andere zaken, maar zijn betrokkenheid en enthousiasme is er niet minder door geworden.
Als bij de inleiding van het gesprek de noemer typisch Groningen valt wordt er door Christiaan gelijk een duidelijk statement gemaakt. “Wij hebben geen fysieke en monumentale iconen, wat wij hebben op dit moment is een grote grijze deken van onduidelijkheid die continue over ons heen ligt. Een beetje zoals het weer van vandaag. Alles zit op slot. Alle activiteiten, doelstellingen waarbij mensen zich nuttig kunnen voelen door vooruitgang zitten op slot. Dat is niet uit te drukken in fysieke waarde, het is emotioneel wat hier speelt.” Henk vult daar later op aan “Het is eigenlijk heel simpel, het is allemaal zo slecht hier, waardoor je eigenlijk alleen maar kunt scoren. Zo is dat eigenlijk voor heel Groningen; ik zie alleen maar kansen en mogelijkheden.” Het directe en openhartige begin is ook gelijk de sfeer tijdens de rest van het gesprek. Het druilerige weer drukt op het gebied, maar de potentie ligt voor het oprapen.
Zilvermijn
We verlaten het dorpshuis en gaan op pad. De wandeling voert over de zuidzijde van het Schildmeer, langs het strand waarop een enkeling in alle rust de hond uitlaat. We passeren de jachthaven Boei 12 en het recreatiepark Villapark Schildmeer dat op beoordelingssite Zoover maar liefst een 8,8 voor de ligging krijgt. Jeugd is er niet veel te zien, en het gaat dan ook al snel over de beleidstermen bevolkingskrimp en vergrijzing. Begrippen die ook in dit gebied regelmatig genoemd worden en waaraan volgens Christiaan en Henk vaak onterecht een negatieve connotatie kleeft. Ook Steendam is aan het vergrijzen, maar Henk ziet daarin juist mogelijkheden. “De capaciteit van ouderen wordt onderschat. Ze hebben zeeën van tijd en een enorme expertise. Er is hier een zilvermijn aan oude mensen in al die dorpen, die het fantastisch vinden om te werken. Mensen wonen hier graag, het zijn mensen die het leuk vinden iets met elkaar te doen.”
In Steendam blijkt het niet moeilijk om mensen te mobiliseren. Zo stonden er enkele jaren geleden tientallen dorpsbewoners te graven tijdens de aanleg van het glasvezelnetwerk. Om vervolgens rond de middag in het dorpshuis gebroederlijk te lunchen met een kom warme soep. De verbindingen tussen de mensen zijn kort. “Er is hier gewoon heel veel kwaliteit van leven. In de vorm van ruimte, noaberschap, connectie met je omgeving, maar ook gewoon dit, het ruimtelijke “onbeschadigde landschap, al is het een cultuurlandschap.” Dat is typisch Steendams”, zo geeft Christiaan aan.
Overloop
Het zorgt voor een dilemma. Er is een wens om in Steendam de rust te bewaren, maar tegelijkertijd willen Christiaan en Henk dit best bewaarde geheim van Nederland graag aan alle Nederlanders kenbaar maken. “Hoe kunnen wij de rust bewaren? Wij zien een overloop van mensen vanuit het westen en de stad die op zoek zijn naar ruimte en rust. Die is hier in Steendam te vinden. Er zijn een aantal inwoners die zeggen “straks komen er allemaal mensen op af en dat wil ik helemaal niet””, aldus Henk. Er ligt echter een nóg grotere opgave; er moet gewerkt worden aan het imago van Midden Groningen, geeft Henk aan. “Die zit volgens mij in het landschap, de dorpenstructuur en ‘groots in kleinschaligheid’ in het imago. Nu is het zo dat de gemeente Midden-Groningen een van de armste gemeenten van Nederland is qua inkomen, maar dat is tegelijkertijd een financiële/economische maat. Vanuit de Tweede Kamer is er een breder begrip gekomen om welvaart te meten. Een welvaartsindex die laat zien dat je het hier helemaal niet zo slecht doet.” Zo vertelt Henk, waarbij Christiaan instemmend ja knikt. Een stukje bevestiging van dat het goed vertoeven is in Steendam.
Gunfactor
Er zijn in het dorp al veel initiatieven genomen en als het aan Christiaan en Henk liggen blijft het daar niet bij. Ze hebben ideeën voor een goed restaurant, kanoroutes, triathlonroutes en de verduurzaming van huizen. Met de Steendammers pakken ze het graag op, maar initiatiefrijk Steendam heeft daar wel de politiek bij nodig. Van belang is dat ze de burgerinitiatieven erkent”, zo vertelt Christiaan. “De provincie zou ervoor moeten zorgen dat alle partijen op een lijn komen te liggen en er een masterplan met visie beschikbaar is , zodat op het moment van initiatieven er direct doorgepakt kan worden. Daarbij zie ik dat er best een gunfactor is vanuit de rest van Nederland voor ons gebied. De overheid moet nu de regie nemen en niet de hele tijd de bal overspelen met de NAM.” Als je dát als overheid goed doet, geef je extra kracht aan het momentum van het burgerinitiatief in dorpen en regio.
Tijdens de wandeling breekt de zon een aantal malen verrassend door. Het is tekenend voor de gespreksstof. De bedrukkende grijze deken is continu aanwezig, maar als daar even een gat in valt, dan komt het typisch Groningen pas echt volwaardig tot bloei: een passievolle en resultaatgerichte mentaliteit die buurten, dorpen en regio’s laten leven in de zo typerende Groningse rust en ruimte. Bewoners die kansen zien én pakken. Dat is krachtiger dan welk Rijksmonument dan ook.
Bekijk ook de andere wandelingen van bewoners met experts. Hent Hamming en Geir Eide liepen rond Westeremden, Marieke van der Heide en Janneke Klijn in Loppersum. Noorderbreedte startte in de zomer van 2017 de actie Typisch Gronings. In het dossier vindt u de artikelen daarover.
